In het kader van de Design- en Innovatieworkshop (3)

Door Roel Simons en Sandra Arts

In dit derde en laatste artikel in de serie van de workshop design & innovatie bij Piet Hein Eek op 30 oktober 2014 gaan we in op de bewoners. We richten ons in dit verhaal op de bewoners van een sociale huurwoning en het verhaal begint op een normale donderdagavond.
Het regent buiten en het is koud, dus de verwarming staat lekker hoog en er staat nog niks gepland in de avond. Een bewoner pakt de afstandsbediening en zet de radio aan, door middel van een aantal knoppen wordt de juiste radiozender gevonden en het volume ingesteld op het wenselijke niveau. Na een tijdje is de bewoner klaar met muziek luisteren en wordt dezelfde afstandsbediening gebruikt om de radio uit te zetten en de tv te bedienen. De bewoner bepaalt zelf wat er die avond gebeurt in de woning en heeft de knoppen om dit te bedienen, op het moment waarop dat gewenst wordt. Dit komt omdat de afstandsbediening duidelijk is vormgegeven en dat iedere knop een logische vervolgactie heeft. Dit is een letterlijke vorm van ‘bewoners aan de knoppen’ die voor ons allen bekend is. Kijkend naar een renovatie van een sociale huurwoning zou het voor de bewoner zeer prettig zijn om ook te kunnen kiezen wanneer en in welke mate er gerenoveerd zal worden. Iedere bewoner heeft zo zijn eigen behoeften en wensen. Het ontwerpen van een afstandsbediening voor een renovatie zou een goede eerste stap zijn om dit te verwezenlijken.

Bewoners van een sociale huurwoning krijgen gelukkig steeds meer inspraak bij een renovatie. Woningcorporaties erkennen dat de bewoners hun ‘klanten’ zijn en dat klanten goed bediend dienen te worden. Daarentegen moet een woningcorporatie zich wel houden aan bepaalde wet- en regelgeving en heeft een actief beleid op het gebied van huisvesting. Voor een renovatie zijn er zowel wensen en eisen van de bewoners, maar dus ook een kader vanuit de woningcorporatie. De afstandsbediening dient een gezamenlijk product te zijn.

Maar hoe zou je een dergelijk vormgevingsproces moeten inzetten? Een woningcorporatie heeft namelijk vaak al besloten wat ze wil met haar bezit en heeft misschien ook al een plan voor de renovatie klaar voordat een eerste overleg met een werkgroep is gehouden. Dat is niet slecht, want beleid moet ook juist ervoor zorgen dat de kwaliteit van de woningen hoog blijft en bewoners prettig kunnen blijven wonen. Maar het is wel belangrijk dat er in samenspraak met bewoners gekeken wordt naar de invulling. De corporatie heeft de afstandsbediening misschien al in grove vorm liggen, maar heeft nog geen functies aan de knoppen toegekend. De invulling van de knoppen zou samen met de bewoner bepaald kunnen worden en de aan/uit knop zal een belangrijke knop op de afstandsbediening zijn. Zou het niet mooi zijn als de bewoner zelf bepaalt wanneer de ingreep ‘aangezet’ wordt? (Moment van de klant) En zou de ingreep ook ‘uitgezet’ kunnen worden voor de bewoner? (Serie van één) Om de invulling op een constructieve manier te laten verlopen en bewoners goed te betrekken zijn er drie fundamentele stappen te doorlopen.

Stap 1: Meenemen
Het begint met het meenemen van de bewoners in de wijk waar ze wonen. Wat is het verhaal van de wijk en de gedachte achter de architectuur? Je neemt de bewoners mee in het verhaal van het ontstaan van de woning en de veranderingen in de tijd. Bewoners gaan hun wijk zo anders beleven en nemen de verhalen mee in de wijk. Deze stap is ook bedoeld om te peilen wat de kennis van de bewoners in de wijk is en hoe de wijk beleefd wordt. Wat vinden bewoners mooi en wat vinden ze minder mooi? Oftewel wat zouden ze graag veranderd willen hebben en wat is het behouden waard. Misschien wonen sommige bewoners al lang in de wijk en beschikken ze over veel kennis die niet direct in de boeken terug is te vinden.
Het meenemen van de bewoners in het verhaal is dus een belangrijke stap om erachter te komen hoe bewoners hun wijk en woningen ervaren. Kennis en beleving wordt uitgewisseld en het verhaal van de wijk wordt voor beide partijen duidelijker. Deze ervaring kan hierna meegenomen worden in de uitwerking van het plan.

Stap 2: Dromen
Na het verkennen van de ervaring van de wijk en woning aan de buitenzijde is het belangrijk dat de plattegrond beschouwd gaat worden. Hoe gebruiken bewoners hun huidige woning en wat zouden ze graag veranderd willen zien? Enerzijds is het goed om te weten hoe de plattegrond gebruikt wordt en op welke plekken de knelpunten zitten. Mensen kunnen klagen over een te kleine keuken, maar door het beschouwen van de plattegrond kan juist de locatie van de wasmachine een probleem zijn. Als deze noodgedwongen in de keuken moet komen vanwege ruimtegebrek, dan wordt de keuken al snel als te klein ervaren. Het beschouwen van plattegronden moet dus een duidelijke wisselwerking zijn tussen de ervaring van de gebruikers en de kennis van de architect op ruimtelijk niveau.

Daarnaast is het dromen over een toekomstbeeld belangrijk om gevoel te krijgen voor de wensen op plattegrond en optieniveau. Hoe zou de perfecte woning eruit zien voor een bewoners als we niet hoeven na te denken over huurverhogingen. Het vrij nadenken over de mogelijkheden kan het kader voor het plan scherp zetten.
Het beschouwen en dromen over de plattegrond geeft een tweeledig resultaat. Enerzijds geeft het inzicht in de praktische kennis van de gebruiker (bewoner) en het is een goed kader voor de corporatie om het plan op te toetsen. Zijn we als corporatie wel bezig met de juiste vraag voor bewoner?

Stap 3: Communiceren
Naast het meenemen van de bewoners in het verhaal en het samen dromen over de mogelijkheden is het erg belangrijk om duidelijk te communiceren. Een woningcorporatie moet zich houden aan bepaalde eisen en wetten en heeft een beleid dat meestal voor alle woningen in haar bezit geldt. Door dit duidelijk en goed te communiceren krijgen bewoners begrip voor de situatie. Helderheid over op welke vlakken keuzes liggen en op welke vlakken niet, helpt het proces te versnellen. De input van bewoners op deze punten zorgt ervoor dat de woningcorporatie scherp wordt gezet op haar beleid en leidt soms tot veranderingen in het plan of zelfs het beleid van de woningcorporatie. Communicatie tussen beide partijen is hierbij het sleutelwoord, waarbij zowel de corporatie en bewoner de kans moet krijgen om duidelijk hun standpunt uit te leggen

Na deze drie stappen kunnen de knoppen van de afstandsbediening ingevuld worden en vervolgacties inzichtelijk gemaakt. De knoppen op de afstandsbedieningen passen bij de wensen uit de wijk, maar zijn wel afgekaderd door de regelgeving en het beleid van de corporatie. Op deze manier weet de bewoner precies wat hij wel en niet mag kiezen en wat het gevolg is van het indrukken van een knop. Door goed te blijven communiceren met bewoners, ze mee te nemen in het verhaal en samen te dromen over de mogelijkheden kan de afstandsbediening op een prettige en zinvolle manier vormgegeven worden. Corporaties krijgen duidelijk de wensen van de bewoners in beeld en de bewoners krijgen begrip voor de keuzes van de corporatie. Het wordt een gezamenlijk product, die door iedere bewoner anders ingevuld kan worden, want de ene bewoner luistert nog steeds liever naar de radio, terwijl een andere bewoner liever de tv aanzet.